ayamun  CyberRevue de littérature berbère

image002

11ème année

Numéro 50           Mars 2011

notre Email :  ayamun@hotmail.com

Retour à Bienvenue

b_OpenBook

 

 

Sommaire:

 

1°) Les textes en prose :  

1°)   « Rṛsas »  sɣur   Rachid OULEBSIR, Yerra-tt-id ɣer teqbaylit Djamal AREZKI.

2°) « Tamacahutt n BURNAN BU TEXNANASIN »  sɣur Bu-xlifa Rabah

2°) L’ Association : tidukkal Numidya n Wehran, Tajmilt i Ɛ.Haman  d A. Alloula

3°) L'article : Adlis amaynut : Tamuɣli ɣef Fitu n Abdelhamid Lyanduzi  Sɣur A.Zizaoui

4°) Snat tedlisin nniḍen, en PDF : « Di Dewla n Ripublik » d « Omaha Beach » sɣur  Aumer U LAMARA, 2011

5°) L' étude : Di Dewla n Ripublik, sɣur Aumer Ulaâmara

6°)  le poème inédit :  TIƔWIST N TMAZIƔT ( D asefru i yura Ḥaman Ɛebdella deg Wehran aseggas 1953)

 

Adresse de messagerie électronique 

 

Retour en haut

 

Numéro 50  Mars 2011

Deux textes en prose :

 

 

1er texte

Rṛsas [1]  sɣur   Rachid OULEBSIR, Yerra-tt-id ɣer teqbaylit Djamal AREZKI.

 

 

Yugurten, mmi-s n Muḥend Afɣul n taddart n Funan d-izgan deg yidurar n Ḥendis, tekcem-it tayri. Segmi yewweḍ akka d ilemẓi, d netta yettruẓu tiɣawsiwin deg uxxam, yettnaɣ d baba-s, ur d-ikeccem ara s axxam zik, yekkat ultma-s… Yezga yenneɣna umeɣbun. Imawlan-is, ḥṣan yes-s. Syinna akk i d-kkan.  D tamara.

Yiwen wass, yekcem-d s axxam ad yečč imensi. Yufa-n akk at uxxam qqimen ɣef ugertil deg texxamt n wučči. Yeṭṭef amkan-is deg tesga s tsusmi, isenned aɛrur-is ɣer udekkan iɣerran s leɣbaṛ. Yekres anyir-is, iruḥ deg ttexmam. Akken yal ass. Ass-nni baba-s yezɛef, yerna yeɛya. Afras, anqac, tayerza… D netta i ixeddmen yal taɣawsa.

- D lweqt-is ! I s-tenna yemma-s i baba-s, acku tefhem-it.

- Ur iwenneε ara ! I d as d-yerra s yir udem, s usxenfeṛ.

- Anagar ma yella nezweğ-as i d tifrat. D winna ara idumen, ara γ-icebbḥen !

-Nniɣ-am d yir lweqt ! Aseggas-agi, ulac lɣella. Igran qquren, aman ulac, lmal ur yettnuzu ara deg ssuq. S wacu akka ara s-zewğeɣ ? Mel-iyi-d ?

- Ur d as tt-id nettawi ara tura. Ad as-tt-nɛellem kan, akken xeddemen wiyiḍ !

Seg zzɛaf-nni d ɛeyyu, Muḥend Afɣul, yessusem. Ma ɣer daxel ikuffer. Yessers aqerruy-is, yettmuqul tabaqit-is yeččuren d seksu d useqqi n tɣeddiwt.  Teɣli-d tsusmi gar-asen…

- A Rebbi !  I wacu mačči d nek ara izewğen ? I tesmermuz iman-is ultma-s tameẓẓyant Lğuher yellan deffir n tewwurt n texxamt n usewwi. Kra i ttmeslayen baba-s d yemma-s, ur as-yensir ara. Ula d nettat d tanubit[2]. Yugar-itt Yugurten s sin n yiseggasen kan. Fell- as i d-terna. Ma d gma-tsen ameqqran, Ɛebḍella bu učamar, yeqqar deg temɛemmeṛt n Udris. Aqendur d tcacit tamellat zgan fell-as. Mi ara d-iɛeddi, yettağa-d tariḥt n lmesk d lɛembeṛ yekkaten ɣer wallen.

- D lεib ameqqran ! Γas akken Nnbi iweṣṣa γef ṛebεa tlawin maca yekreh tayri !     I sen-yenna, s zzɛaf.

-Tayri telha, teḥma ; i d as-d-yerra Yugurten i yettlen γef yiman-is amzun daxel ubernus i yella. Yuɣal yessusem. Urɛad i yekfi učči, aqerruy-is isewweq. Ul-is yewwi-t zzhu γef uεawdiw amellal yettafgen γer tama n usagen[3] n tayri deg Vérone neγ wissen anda-niḍen. Kra ttmeslayen akken fell-as, yiwen wawal ur d as-yesli. Ɛebḍella yecreq-as wučči seg wurfan. Kra n lḥadiḥ d tṣurtin i d-yeɣra, ulac. Yugurten, yugi ad ibeddel ṛṛay, yugi ad d-yesmuzget !

- Awwah, wagi d ṭṭaɣuṭ, d lkafer ! Lammer yelli lḥeqq, wagi laqent-as meyya n tiyitiwin n uɛekkaz !   I sen-yenna i baba-s d yemma-s.

- A-t-an diɣen yebda-tent-id !  I teqqar i yiman-is kan ultma-s Lğuher.

 

Yugurten d yiwen n ufellaḥ ilemẓi d-ikkren deg udrar. Tafekka-s, tebren am lğedra n tzemmurt. Ifassen-is leggaɣit, d ireḍbanen seg yiɣimi. Udem-is rqiq, yerna yewzen. Allen-is d tiberkanin, zzin-asent lecfur imaččaren. Aɣenğur-is yerna sser i wudem-is. Ma d taglimt-is berriket seg yiṭij aqessḥan n ṣṣmayem.

Imawlan-is d igellilen. Taddart n Funan mazal-itt deg tallit-nni n teftilt n zzit. Iberdan d yiɣerbazen ulac. Tudert teẓmek ɣef medden akk.

Ma yella Yugurten iḥemmel yelli-s n εemmi-s neγ yelli-s n xalti-s, d ayen ibanen. Maca s tuffra kan. Tayri d lɛib, acku sufella kan i d-terna; yella wayen tt-yezwaren. Medden akk qeblen-tt skud d afray[4] kan maca d igi[5] uqbel zzwağ unṣib[6], ala ! Yezmer ad yekker ṭṭrad deg taddart neɣ gar snat n twaculin am ulac ! Degmi, s ttawil kan i tt-tqabalen.

Ihi, i wakken Yugurten ur yettmagar ara tin iḥemmel, yerna ad yemneε deg yimecriwen n settutat akk d ccḥani n at taddart ; i wakken ad d-yessebgen tirrugza-s, yekker yunag yiwet n tṣebḥit mebla ma icaweṛ yiwen.   Iḍelli-nni, yennuɣ-it gma-s bu učamar imi t-yeṭṭef yettmuqul ddaw tiṭ Ferruğa d-yuɣalen seg tala n umalu. Ferruğa d yelli-s n xalti-s Malḥa tağğalt. Argaz-is yemmut deg udrar. Degmi, yebɣa Yugurten ad yekkes lxiq d ṭṭiq γef wul-is, yerna ad yettu cwiṭ tuzzmiwin n gma-s d tariḥt n lmesk-is i t-iqebbren.

D tikkelt tamenzut ara yeffeγ seg taddart deg ilul. Tafejrit mazal itran, yekker γef yiman-is am wakken uγen tannumi xeddmen yimarawen-is imenza mi ara ruḥen ɣer teslekt[7] n Landaluzi; neγ am yimawlan-is d lğiran-is mi ara kkren ɣer unadi n yixeddim deg tmura d lexlawi n Rebbi. Yeffeɣ amzun d imarayen-nni[8] n zik-nni yettruḥun d aqlaqel, tağğan deffir-sen tid i ḥemmlen akken ad nadin kra n ugerruj.

Yewweḍ Yugurten ɣer waddad n tmacint γef tafrara. Azaγar, imir-nni kan i d-yettaki ; urεad yeṛwi iḍes. Yettmiẓẓid akk. Idurar ttfayen acku uḍan n lexrif wezzilit.

I tikkelt tamenzut, ara yerzu γef εemmi-s Masinisa izedγen tamdint. Ddurt-nni yezrin i d-yusa ɣer tmurt. Ilemẓi yebγa ad d-yessebgen i At taddart tissas-ines. Tura, mačči d aqcic-nni n zik. Win iruḥen ɣer temdint yuγal-d iman-is mebla uguren, d win ay d argaz ! Akka i bγant laεwayed tiqdimin n taddart-agi tameẓẓyant i iεellqen ɣer udrar n Ḥendis am yicc n uxerrub ɣer tqacuct n useklu[9].

Mi iyeweḍ Yugurten ɣer Lezzayer Tamaneγt, yufa-n εemmi-s yettraju-t. Masinisa d mmi-s n temdint, yeḥdeq, leggaγ, yeḥrec, yeddes. Yezmer i ṭṭiq, i yir tariḥt, i tugdi n yimzenza, i ustehzi n yimsulta zdat n yimkerḍen ukud ttilin... Mi mlalen, msalamen. Tamacint ur tɛeṭṭel ara aṭas. Yugurten yesseγzef ameslay γef wamek llan At taddart. Maca iselsa-s ur εğiben ara Masinisa.  Ageffur diγen. Yuli-t-id unaɣur. Maca yeṭṭef iman-is. Deg ubrid ɣer uxxam, Yugurten yuker taqejjirt, yedha d umuqel γer tmiqwa n waman mi γellint γef usagen. Ur yefhim ara ayγer At temdint kerhen ageffur ! Aman d tudert ! Sswayen akal, tekksen ffad i yimdanen d yiγersiwen !

A-t-an tura deg tlemmast n temdint mm tafatin yettmecberriqen. Deεmumcent wallen-is seg zzhu-s. Yexleε seg lexsara d lewsex yellan deg temdint-nni diγen :

- D yir ddunit mi ara yeddukel zzhu d llaẓ ; tiḥunaYEittirriqen d tcekkaṛin n rrsaḍ icerrgen,yebruzzεen ! I yenna i yiman-is kan.  Anida xemten akk yimzenza-agi deg tallit-nni n ṭṭrad n uslelli ? Rebḥen akk imir-nni am wass-a neγ ansa i d-kkan yes-s, nekni yeqla-aγ llaẓ deg yidurar ?  I yettxemmim.

Masinisa yurğa-t alarmi t-id yeqḍeε, yessenguccel-it cwiṭ, yenna-as :

-                            Ddu cwiṭ, ah ! Mi ara nawed s axxam, targuḍ deg lebγi-k ; teḥkuḍ-as timucuha-k  i nanna-k Lğuheṛ.

 

 

Azekka-nni, yewwi-t εemmi-s ɣer sinema, tin n tidet anda llan yikersiyen d tlawin yeznuzun tiqaqqacin deg tallit n uferdi[10]. Deg yiman n usaru i yeẓra Yugurten deg ugdil[11] argaz yessuden tameṭṭut.

Mi d-yuγal ɣer taddart, taneggarut-a tettban-as-d amzun tekmec. Teḍyeq, teḥzeq fell-as ddunit. Leεwayed, yeğğa-tent lweqt s waṭas. Dγa yebγa ad tent-ibeddel ; ad yesseγres imurar yurzen ifadden n tayri d wul d tneffut[12]. Degmi i yessuden tin iḥemmel s ddaw n txerrubt asmi tt-yemmuger mi d-tuγal deg ubrid n tala. Ɛemmi-s n teqcit iger-it-id ubrid, yuɣal-d seg ssyada. Dɣa, din i ifelleq ul-is s ṛsas meskin.

 

Rachid OULEBSIR, Yerra-tt-id ɣer teqbaylit Djamal AREZKI.

 

 

 

 

 

2ème texte

Tamacahutt n BURNAN BU TEXNANASIN

sɣur Bu-xlifa Rabah

 


Tagi ɣef wasmi akken i ibedd Buṛnan ar jjuj dinna deg weqbu.  D yiwen i s-d-issuffɣen lkaṛṭa. Ibella-d fell-as.

 

Amzun akken d tidett Buṛnan yuker-as aɣyul-is. Inṭeq ɣur-s jjuj :  -D nnuba-k, a Buṛnan ad d-temmeslayeḍ. Amek armi, argaz agi yessaweḍ-k-id ar da?


- Anâam a jjuj ; argaz agi ur t-ssineɣ,  ur iyi-issin alarmi d taswiɛt n tura, i s-d-yerra Burnan.


Inteq wergaz nni : -" D tidett a jjuj, ur t-ssineɣ ara . Nekk d
aɛidel, netta waqila d aweɣlis ! "


Buṛnan : -" D ameṛṛuki ɛad !  ! Anda akka d aweɣlis;  a sidi
jjuj, nekk n Wawzellagen. " !  ! dɣa jjuj iɛeeggeḍ fell-asen : "Tasusmi. . . . Ad yeg Ṛebbi n Lubnan.  kemmel ameslay-ik a Buṛnan. "

 

  -" Ihi,  akken d-nniɣ;  usiɣ-d ar dagi ar Weqbu akken ad sewwqeɣ ar ṛṛeḥba. Akken, i d-wwḍeɣ ar Letnayen
taqdimt, uliɣ-d tazniqt agi yessuffuɣen ar lṭuṛna uceɛlal. Tazniqt tedyeq ; ur tufiḍ ansa ara ɛeddiɣ imi
aɣul,  n wergaz agi, ḥacakum,  din i yettwaqqen. Σeddaɣ ad
s-kkeɣ s-deffir,  ata neddhen-d ɣur-i lǧiran nni : Γur-k a
winnat, atan ad k-id-yewwet s tiqqar. Aɣul d
amcum. Σeṛḍeɣ ad s-kkeɣ s-dat, atan ttsuɣun-d
 :  Γur-k a winnat, atan ad k-ikrec weɛdaw n Ṛebbi.  Ifenqaren-is ugaren lemwas. Ad d-awin deg-k tamanda. Amek ara xedmeɣ a sidi jjuj ?  Neggzeɣ f weɛrur-is,  aḍar f rrkab,  deg niyya-w,  ad aliɣ si tama, ad d-rrseɣ si tayeḍ. Netta akken kan iḥus,  rrseɣ f weɛrur iṭṭukkek amzun d a nniɛṛa neɣ ma d aggen
i t-yeqsen. Akken bɣuɣ xedmeɣ, yeggumma ad d-yeḥbes.  Armi d iyi-issaweḍ ar taddart. A ziɣen ;  aɣyul d yiwen n taddart nneɣ i s-t-izzenzen degmi yecfa f webrid".


Uqbel, ad d-ifak ameslay Burnan, indeh jjuj ar wergaz nni  :  "Ad k-iḥcem Rebbi;  ur tessetḥaḍ ur tennefḍaḥeḍ, tegreḍ-d lbaṭel ɣef  wergaz. Ihi, imi akka i teḍra, atan ccreɛ iḥkem fell-ak.  Mitin n alef d lexṭiyya. Ad s-ten-tefkeḍ i Buṛnan. "


- "Anɛam a jjuj,  ansa ara yi-d-tekkent mitin n alef?Ur tent-sɛiɣ ara. . . " Burnan s ujaɣuɣ-is, , issuɣ : "ad awiɣ aɣyul-ik ! "


Akken i das-teḍra meskin. Ifka-yas aɣul i Burnan deg wemkan n lextiyya.

 

Bu-xlifa Rabah

 

Retour en haut

Numéro 50  Mars 2011

L’Association :

Azul fell-akent, azul fell-awen,
Tiddukla Numidya n Wehran tra a s-teg tajmilt i dda
Ɛebdella aman, s
yiwen wegraw adelsan ussnan ara yilin ilmend n “Tefsut Imazi
ɣen” d
“Tefsut taberkant”.
Ɣef waya, i waya, la d-nessutur si kra n tin d win
yessnen Dda
Ɛebdella aman neɣ yeɣra kra seg wayen yura
umedyaz-a/amyaru-a ad a
ɣ-d-yazen awal-is, neɣ tamuɣli-ines, neɣ
tanaga-ines, ne
ɣ azɣan-ines… Nessaram a d-yili waya s teqbaylit neɣ s
kra n tmeslayt-nni
en n tmaziɣt.

Tajmilt-nkent, tajmilt-nwen meqqret,
Gedha yes-wen.
S i
ulfan n tegmat.

Ǧ.B

 

 

 

Retour en haut

Numéro 50  Mars 2011

Larticle :

 

Adlis amaynut : Tamuɣli ɣef “Fitu n Abdelhamid Lyandui

 Sɣur A.Zizaoui

 

 

 

 

Adlis a d ijj n wbrid ifli d[1] ussan d iseggusa. Yarezzu ad immarni di tsekla tamaziɣt. Marra tessen amaru nnes id itmanen deg waṭas n wyrawn n imedyazn. Marra teqqas zi tcuni n yzlan nnes deg iɣennijn. Marra ttseqsa : « Melmi i ɣa nɣar adlis n  Lyanduzi ? »

 

Fitu d wa d azwl[2] n wammud[3] amzwaru n wzrawi nneɣ.

Tiqessisin n Lyanduzi d tizirarin, minzi ksint ca  n iseqsan d isemlal[4]. Izlan n Lyanduzi srusan ijj n uxarreṣ yulleɣ, mani imeɣra ttafen ixf nnsen: jar tamara n wussan d tayri n turja. Amaru isrusa d rxezrat nnes iqqnen ɣar ymxumbal n Umaziɣ n Arrif, niɣ n marra Tamazɣa.

Izlan n Lyanduzi ttwarmen s tibawt[5]. S wawal nniḍen, tuska “war” teccur ammud. 

 

“Imeïïawn, 

War tteggen ibridn

War tareẓzin tisuḍar,

War ssefsiyn asynu,

War ticcen bu wnẓar,

War tessiwn timura,

War sselqiḥn recjur,

War ticcen tilelli,

War tarrin bu wafar!”

                                       (“Afar”)

 

Zeg uɣezdis nniḍen, amxumbel n tsertit tatrat[6] tezdeɣ axarreṣ n wzrawi: itzawar Mirikan d marra min tteg d amerku[7] deg umaḍal (“Tessenḍay!”). ifelli amezruy n imzwura mani yarezzu xef tidt n igelliden imaziɣen, itlaɣa xafsen, issawal akid Yuba, Dihya… (“Tamust”, “Taryu”). Lyanduzi iksi amnus n ysmawn imaziɣn igwarn ad wḍḍaṛn.

Zi ssa, ntaf Lyanduzi yarezzu min iffar useɣdi n tidt:

“Tidt a, aqqa teɣmi d

 Deg iyyar n useɣdi”

                                   ("Asenḍel n ytran")

 

Ini[8] n tqessisin itmun jar unaruz d unuri. S wawal nniḍen, amaru ikessi ameɣri ɣar yijj n umaḍal icna mani s sin[9] itsen ttafen marra min xef arezzun n tcuni; ca  n twalatin nniḍen ikessi t ɣar ca  n tmura ccurent s tallest d tarẓugi. Awarn i ca  n yzlan itman d wzarwi yarezzu xef tlelli, yarezzu xef tfulmanit[10]. Tira a umsent taɣufi n wfgan yarezzun xef tlelli nnes, ittettar zi marËa iwdan ad munen, ad myawazn jarasn, puma ad afn tilelli nnsen iwḍḍarn.

Ameɣri itaf ɛawd izlan n Lyanduzi teffarn izumal[11]. Ṛuma ad nawḍ ad tn nefsi, neddakwal ɣar umaru iturjan tamaziɣt bla afray. Isufar[12] n tira a, nitni d tidt, d anaruz, d amnus…

Taycit teccur tira n Fitu, ttman d d iɣezdisa d initen d iferdisen[13] di marra min d anɣ d yunnḍen. Agama[14] ttman d deg wawaln n wzrawi: itejja iferdisen n ugama ssawaln akids, sscanen as tidt n tudart. (« Afar »). 

Alaɣi i itcuqan izlan d ijj n ulaɣi isegged, yizdig, nzemmar ad t ntwala: war days bu tnemgalin[15]. Alaɣi n wdwal ɣar iẓwran, ɣar tmurt, ɣar tudart, ɣar tcuni, ɣar uxarreṣ, ɣar marra min iteggen Amaziɣ d Amaziɣ.

Tuska[16] n tqessist n Lyanduzi ttmarsa xef tseddast[17] n twinas[18] d ticniwin: amyag[19] iḍfar ameggay[20], yarni xafsen ca  n wawaln cnan. Amarsi a ittman d  asnay[21] d ijjen jar tiseddarin[22].

Ameɣri itaf ixf nnes deg wḍris[23]: amaru issawal akids amn war itbeddi. Tira a d tiqqad n unezgum[24] i war itgenfin, d acemmmuḍ n tira, d acemmuḍ n iseqsan, d acemmuḍ n tudart.

Deg umeggar, tiqessisin a tettarent zeg Imaziɣn ad tent ɣarn, ad tent ẓẓun deg wulawn nnsen, war tent ttejjin ca d tiyujilin teddarent di tattut…

A.Zizaoui

 

 

Retour en haut

Numéro 50  Mars 2011

Snat tedlisin nniḍen :

Di Dewla n Ripublik n Aumer Ulaâmara en PDF, texte inégral,  255 pages Tizrigin Zama, 2011 ,  dans notre rubrique téléchargement.

 

Omaha Beach  n Aumer Ulaâmara en PDF, texte inégral, 258 paged, Tizrigin Zama, 2011,    dans notre rubrique téléchargement.

 

Retour en haut

Numéro 50  Mars 2011

L’ étude :

 

 

Muhend Abdelkrim – ‘Di Dewla n Ripublik’

 

 

(« Di Dewla n Ripublik », comme on dit toujours dans le Rif  et dans les autres régions du Maroc lorsqu’on évoque la République du Rif).

 

La République du Rif a été édifiée en février 1923 dans le combat, l’honneur et l’intelligence. Elle a été, avant l’heure, l’élément déclencheur du mouvement mondial de décolonisation engagé à la fin des années 40.

 

Bâtie à partir des tribus autonomes confédérées du Rif, la République du Rif  a intégré avec succès, en seulement trois années et des moyens limités, des apports externes considérables et édifié un Etat et une armée modernes.

 

Muhend Abdelkrim n At Khettab n At Yusef U Aâli, de la tribu des At Waryagen, plus connu à l’extérieur sous le nom de « Mohamed Abdelkrim El Khettabi », en a été l’artisan et l’organisateur principal. Il a réussi à faire une synthèse efficace de l’organisation sociale communautaire Amazigh, du réformisme musulman et de la modernité espagnole, dans une dynamique d’adhésion populaire et de mobilisation sans précédent.

 

Pour l’aspect militaire, le peuple rifain en armes a battu l’armée espagnole, battu l’armée française et engagé ensuite un projet de modernisation de la société à tous les niveaux où chaque citoyen tenait aussi bien le fusil que la faucille.

 

Contrairement aux idées reçues, ce n’est pas plus les 100 000 soldats espagnols, les 350 000 soldats français, les 44 bataillons et les dizaines de généraux, les 73 avions de guerre et les 11307 bombes, dont certaines au gaz moutarde ypérite, larguées sur le Rif  sous les ordres du Maréchal Lyautey puis du Maréchal Pétain, qui ont  cassé en 1926 la jeune République rifaine.

 

La mise en échec de la République du Rif dans son élan de libération et d’émancipation, depuis le foyer du Rif, de tout le Maroc de « Ajdir jusqu’à Agadir » puis de l’ensemble de Tamazgha, est due principalement aux forces rétrogrades arabo-islamistes portées par l’action néfaste du sultan Alaouite et des zaouias gangrénées, certes, par les « Bureaux des affaires indigènes» français et les « Oficinas de indigénas » espagnoles.

 

En 1927, Muhend Abdelkrim reconnaissait lui-même que parmi les principales causes de la défaite rifaine, « Les cheikhs se sont opposés à moi […] Je dois préciser que je n’ai trouvé au Rif aucun encouragement à réaliser mes projets de réformes. Seuls quelques groupuscules […] m’ont compris et m’ont soutenu…» (« Ugur ameqran zdat tanekra n Arif, yusa-d seg wid i yesqedcen ddin ineslem […] lecyax akked curafa  kkren-d d ixsimen-iw […] taggara ur ufig wid gef zemreg ad sendeg akken ad as-nbeddel udem, ad d-neslal tamurt n Arif tamaynut… »).

 

L’alliance objective du sultan Moulay Yusef et de la France, après l’ignoble appel en 1911 à l’intervention de la France par son frère Moulay Abdelhafid qui a conduit au protectorat français en 1912, a transformé plus tard la lutte de libération (d’un côté les nationalistes rifains et de l’autres les colonisateurs français et espagnols), en une guerre civile entre marocains, afin sauvegarder le trône Alaouite et la colonie.

Le sultan Moulay Yusef a envoyé des soldats marocains du Makhzen pour combattre les rifains ; il a fait lire son appel dans les mosquées et les marchés de Fes, de Taza et de la région pour inciter les marocains à ne pas suivre Abdelkrim et à le combattre. En 1925, il a demandé plus de fermeté à la France : « Je ne veux pas traiter avec Abdelkrim, j’espère que vous débarrasserez le Maroc de ce rebelle».

 

Lorsqu’en 1925 le peuple rifain en armes avec l’armée régulière rifaine ont engagé le mouvement de déploiement vers le sud pour sortir du Rif et s’étendre à tout le Maroc à partir des régions de Taza, Fes et Ouezzane en soulevant dans leur mouvement les tribus, pour finalement engager tout le Maroc dans la guerre de libération, l’action du sultan et de ses complices dans la bourgeoisie Fassi a déjà gangréné la société. Des défections multiples de villages et de tribus ont mené à des combats fratricides et mis un frein à l’action fulgurante des libérateurs rifains.

 

L’ouvrage ‘Di dewla n Ripublik’ reprend les étapes principales du soulèvement, l’organisation de la guérilla et la construction de la république rifaine en expliquant, de l’intérieur, les mécanismes de la société amazigh dans ses réflexes de mobilisation, d’autonomie et d’efficacité à intégrer de nouveaux concepts militaires (commandement unifié, guérilla, mobilité, entrainements, défense de positions,…) et d’édification d’une république moderne non coupée culturellement de ses racines amazigh (assemblée issue des tribus, organisation de la justice, création de la prison républicaine inconnue jusque-là en pays amazigh, réseaux de communication, …).

 

Cet ouvrage vient combler les lacunes des études et ouvrages qui ont été publiés jusque-là sur cette période plus que jamais d’actualité pour l’Afrique du Nord.

Il montre Comment la complicité de la dynastie Alaouite avec le colonialisme français a évolué ensuite depuis la guerre du Rif, détourné le mouvement de libération national au Maroc et de l’Afrique du Nord, cher à Muhend Abdelkrim, en intégrant le parti Istiqlal dans leur vision commune arabo-islamique(*).

 

L’indépendance du Maroc octroyée en 1957 a été la négation du combat d’Anwal et de la République du Rif. L’action du Makhzen a été la continuité de la politique Arabe de la France, du Royaume Arabe de Napoléon III et du modèle de société archaïque imposé par la force, la ruse et la mystification du pouvoir par les monarques et la bourgeoisie citadine arabo-islamique.

 

Aujourd’hui, la République du Rif constitue pour l’ensemble de Tamazgha (Afrique du Nord, Grand Maghreb, etc.), un repère historique et une perspective d’une actualité remarquable.

L’expérience rifaine a démontré que la culture du peuple est primordiale dans tout projet de société, dans ses luttes défensives comme dans ses projets d’édification et de progrès.

 

L’ouvrage ‘Di Dewla n Ripublik’ se termine par une réflexion de Muhend Abdelkrim porteuse d’espoir : « …Nek zrig, ayen akk sarmeg taggara ad idru, akken ibgu yigzif umecwar, d tamara ad d-isiwed /… je suis convaincu que mes espoirs seront réalisés, tôt ou tard, par la force même des choses…).

_______

(*) Note : Il ne s’agit pas ici d’éthnie puisque les monarques marocains sont éthniquement Amazigh comme la grande majorité des habitants de l’Afrique du Nord, qu’ils soient amazighophones ou arabophones. L’actuel Roi, Mohamed VI, ne devrait avoir aucun complexe sur sa marocanité/amazighité ; sa mère, Fatima Amehruq U Hemmu, est issue de la famille du célèbre résistant à la colonisation, Muha U Hemmu n Izayen, du Moyen Atlas, mort au combat à Tawejgalt en 1921. Elle est totalement amazighophone.

L’arabo-islamisme s’entend ici comme idéologie raciste, porteuse d’une vision réductrice du monde et de l’Humanité. En Afrique du Nord, les peuples mènenent les luttes, l’arabo-islamisme tire les dividendes ; il agit comme back office du sacrifice des peuples !

 

A propos de l’auteur :

Aumer U Lamara est docteur d’Etat ès Sciences Physiques. Il a été élève du cours de berbère de Mouloud Mammeri à l’Université d’Alger. Il a été enseignant-chercheur physicien dans plusieurs universités et écoles d’ingénieurs. Il est actuellement cadre dans une compagnie industrielle multinationale.

Il a déjà publié en langue Tamazigt :

1.                  Iberdan n Tissas, biographie militante de Mesâaud At Ammar (Oulamara), officier de l’ALN, 1934-1965, ed. Le Pas Sage, Alger 2007.

2.                  Agellid n Times, roman, internet 2007 ; à paraître aux éditions Achab, Tizi ouzou.

3.                  Tullianum – Taggara n Yugurten, roman historique, internet et Haut Commissariat à L’Amazighité (HCA), Alger 2009

4.                  Omaha Beach – Ass-a d Wussan, roman, internet et éd. du Festival National du Film Amazigh, Alger 2010

5.                  Muhend Abdelkrim – ‘Di dewla n Ripublik’, Etude historique sur la Guerre du Rif et la République Rifaine, internet 2011, à paraître aux éditions Achab, Tizi ouzou.

 

Retour en haut

Numéro 50  Mars 2011

Le poème inédit :

 

TIƔWIST N TMAZIƔT

( D asefru i yura Ḥaman Ɛebdella deg Wehran aseggas 1953)

 

 

 

A win yeɣran ttarix,  i d-ǧǧan lejdud-ines

Awɣac aqdim izedɣen, tamurt-a yeţwaxleq deg-s

Di mellul n Friqiya, si Cengiṭ  ar Ṭrables

Teččur s wawɣac mellulen,  isem-is Amaziɣ lǧens

Wid iheddren tamaziɣt, qqaren u ţarun s yes-s

Gan-as isem tifinaɣ, s tedbakin i tmeḥḥeṣ

A win yebɣan a ţ-iɣer, ɣur Ttwareg ad iḥewwes

Dinna a ţ-tafem tedder, d neţat i xtaren d iles

 

************

Tamaziɣt ɣur-neɣ ass-a, tameslayt-is la tneqqes

Iṭij-is iɣerreb iruḥ, yessegra-d agu iḍemmes

Arraw-is di temdinin, ur ţ-ḥsiben ara d iles

Ddmen taɛrabt d trumit, armi d-kkant si nnig-s

Tţun tamaziɣt-nsen, unfen-as teqqim weḥd-s

Ǧǧan lḥerma n lejdud, teɣli almi texnunes

 

************

A nnger n lumma yeţun, tameslayt-is teţwakkes

A nnger n lumma icaxen, s lketra n ddin teṭṭes

A nnger n lumma iferqen, yal taddart teɛzel weḥd-s

A nnger n lumma iɣerqen, deg uɣendef tewwet s leɣmes

A nnger n lumma ixelḍen, s uberrani izedɣen deg-s

 

************

A mmi-s Umaziɣ aḥrur, i usefru-yagi ḥesses

Terẓeḍ lqid d ssnasel, s amenɣi n weɛdaw bges*

Gzem amrar yeggunin, lluɣa-k a ţ-yesmurḍes

Rfed-itţ-id si ddaw uḍar, n weɛdaw  is teţweɛfes

Ssekfel-d Yugurṭa yeṭṭsen, si ddaw wakal ideffes

Heggi tiwizi i Umaziɣ, s lewfeq ger tarwa-ines

Akken a d-ḥellin Ledzayer, ad tebded talleft-ines

Di ddunit ad aɣ-d-iban, ttarix ad neṛgem s yes-s

 

Amawal neɣ asegzi n kra imeslayen: Awɣac: (seg wawal “lɣaci”) agdud/aɣref. Talleft: taɛellamt neɣ ssenǧaq s ttergit. Mellul n Friqiya:  (Tafriqt tamellalt)  neɣ Tafriqt ugafa.

* Aɛdaw yeqsed-d s yes-s arumi.

 

 


 

Retour en haut

Adresse de messagerie électronique : encrier_plume_057

ayamun@Hotmail.com

Adresses Web:

http://ayamun.ifrance.com/index.htm

http://www.ayamun.com/

Retour en haut

b_Book

 

tanemmirt, i kra iẓuren ayamun, cyber-tasγunt n tsekla tamaziɣt, ar tufat !

Retour à Bienvenue

@Copyright  ayamun 2000
Dernière révision :
vendredi 25 mars 2011

 

 

 

 



[1] Icuq d

[2] Titre

[3] Recueil

[4] Complexe

[5] Négation

[6] Moderne

[7] A²effan

[8] Couleur

[9] Deux

[10] Autonomie

[11] Symboles

[12] Ingrédients

[13] Unités

[14] Nature

[15] Oppositions

[16] Structure

[17] Syntaxe

[18] Phrases

[19] Verbe

[20] Sujet

[21] Construction

[22] Strophes

[23] Texte

[24] Inquiétude/ Amnus