Ayamun cyber-tasàunt n tsekla n Tmaziàt

 

ayamun

cyberrevue de littérature berbère

 Numéro 5  Mars 2001

50 pages

Retour à Bienvenue

 

 

 Sommaire:

 

Voici le contenu  de ce 5ème numéro:

1)_deux textes en prose : I._ Ttrad n 2000 iseggasen, extrait version berb re de « la guerre de 2000 ans de Kateb Yacine

             II._ Ccrif d Ccrifa  un récit de Mohand Ait-Ighil

 2)_un article de presse: Tamazight et 21ème siècle 

 3)_un poème:  adlis n Waɛli, tukkist seg ungal « tagrest urɣu »

 4)_un embryon de cyberlibrairie

 

 Retour en haut

 

 


 

 

Numéro 5 Mars 2001

Retour au Sommaire

  LES TEXTES EN PROSE:                    

I ._ CCRIF D CCRIFA     sɣur Muḥend At-Iɣil                                                           

Asezger n     Le saut dans le vide » de  P. Bellemare

Instant crucial

 

 

Liḥala n Ccrif d Ccrifa am neṭṭat am tin n tal tawacult. Segmi zewǧen Ccrif yeṭweɛɛid i Ccrifa ar d-rzun ɣer kra n tmura. Maca ass yeṭakk i wayeḍ asikel. Ccrifa terfa.

Ilaq ad taf abrid akken ad teseɣleb ɣef wergaz-is ad ṭ-yawi ad tḥewwes.

 

 

Ta, d taqsiṭ yeḍran d yiwet n tmeṭṭut yebɣan ad tḥewwes ɣer Fransa. Argaz-is ur yesɛi lweqt ad ţ-yawi ; isedhay deg-s seg wass ɣer wayeḍ.

- Seg wasmi nezweǧ kečč teqqareḍ-iyi-d ad nruḥ ɣer Fransa. Mi d-yewweḍ unebdu ad tafeḍ tawwurt ansa ad tesukkeḍ iman-ik.

- Anaɣ twalaḍ, mačči deg-i i d-yekka uɣilif, d axeddim i yebɣan akka. Tura i tefsa tallit n uxeddim, ur ilaq ara ad aɣ-truḥ kan akka. Ur nezmir ad neǧǧ axeddim ad nelethu d uḥewwes deg tmura ibeɛden.

- Ur tebɣiḍ ara. Yal ass acu ara d-tiniḍ. Wali, deg tlata n ddurtat nezmer ad nḥewwes aṭas n tmura.

- Ugaɣ temxelleḍ. Aḥewwes ilaq ad yili s lbal wessiɛ, ilaq i wemdan ad as-d-yaf tallit yelhan. Ma yella d rrwaḥ d tuɣalin, ur ḥsiɣ d rray iqewmen.

- Ilaq ad nruḥ aseggas-a. 

S teɣzi n yiḍ nutni d awal ɣef usikel. Ccrifa tebɣa ad terzu ɣer Fransa, ma d Ccrif, argaz-is, segmi yerbeḥ yuɣal acemma d aqerṭiḍ, yeḥmel ad yejmeɛ isurdiyen. Yal aseggas yezrin, Ccrifa tepwali iman-is teppiwsir, tebɣa ad terzu ɣer Fransa mendam mazal-ip d tilemẓit.

Ayen teceqlel d tirni, argaz-is ur t-yexḍi kra, mya keccment mya teffɣent. Ccrifa teɛna ẓtẓtaq tesejba, s-yin seg wannag wis-tmanya anda i d-tezga lḥara-nnsen. Tafat yessaɣen tamdint ; tecbeḥ maca tebɣa ad tbeddel. Teṭṭafar s wallen tikerrusin iteddun, iweḥḥa-yas-d Rrebbi, am wakken teddunt d tirni ɣer unafag, ad siklen ɣer Europe. Txemmem tenna azekka ad tefru taluft d Ccrif.

Azekka-nni, Ccrif deg uxeddim yepmeslay d sin n yemdanen i d-yerzan ɣur-s ad ɛeqden yiwen n ugatu n usenkid. Taswiɛt kan iṭenṭen tiliɣri :

- Allu ? Anaɣ nniɣ-am ur yi-d-sɛedday ula yiwen armi ffɣen imdanen-a yelhan !   I iɛeyyeḍ Ccrif ɣef txeddamt-is.

Argaz d tmeṭṭut-nni ḍsan mi slan i wawalen-a. ur ẓrin tal tikkelt ideg ara s-d-siwlen deg tiliɣri i Ccrif zdat n yiberraniyen, d awalen-a i d-ipader d imezwura.

- Sulef-iyi, i s-d-terra txeddamt-is. D ibulisen i d-isawlen, ilaq ad truḥeḍ s axxam.

- Ur m-d-nnan acu uḥwaǧen ?

- Nnan-iyi-d ɣef tmeṭṭut-ik. D aya. 

Ccrif yesres tiliɣri, yenna i yemdanen-nni zdat-s :

- Sulfet-iyi, ilaq ad nejbareɣ s axxam. Sawlen-iyi-d ibulisen, yeḍra kra d tmeṭṭut-iw. Tura ma tebɣam ad tkemlem ameslay d yiwen deg yixeddamen-iw a lxir a rrbeḥ, neɣ ma tebɣam uɣalet-d tikkelt nniḍen.

- Nefhem-ik, ruḥ ad teɛnaḍ tameṭṭut-ik.   I s-yenna wergaz-nni.

Ccrif, yufa-t-id lḥal yeffeɣ yakan. Rrbeɛ tsaɛep yewweḍ ɣer tezniqt anda yezdeɣ.

Iwala tazniqt teččur s lɣaci, ibulisen d yisensayen. Ppmuqqulen d tirni d asawen. Irgazen, tullas, wwin afus ɣer wenyir-nnsen akken ad d-rren tili ɣef wallen, pwalin ɣer wexxam anda yezdeɣ Ccrif.

Mi d-yehwa Ccrif seg tkerrust, yerra srid ɣer tewwurt n lbaẓtima akken ad yali s axxam. Iseḥbes-it-id yiwen n ubulis :

- Ulac abrid, ɛjel akkin !

- D nekk i d Ccrif. Sawlen-iyi-d ibulisen, ur ẓriɣ ayɣer.

- D kečč i d Ccrif ! A sarǧan, ata yewweḍ-d wergaz-is.

Ccrif, anagar yesla i yimeslayen, tekfel-it-id tidi d tasemmaṭ ; acu yebɣa ad as-yini akka ?

Sarǧan yuẓa-d ɣer Ccrif :

- D keč i d Ccrif ?

- D nekk, acu yeḍran ?

- D tameṭṭut-ik. Mazal ur yeḍri yihwah. Muqqel d asawen. 

Akken ad isikked Ccrif acu yellan deg tama tanǧit, ilaq ad yesres afus-is ɣef wenyir-is ad yerr tili ɣef wallen-is. Anagar yaɛqel tameṭṭut-is ɣef yiri n ṭṭaq, ibat. Yugad ad tebru i yiman-is ɣer lqaɛ. Ma teɣli-d, ur d-yepɣima deg-s wayra iseẓhẓha. Iwala isensayen fesren-d yiwet n tgertilt, praǧun ahat...

- Ccrifa ! I d-yesmermeg Ccrif gar tuɣmas, amzun ad s-d-tsel. Acu kem-yewwin ɣer din ? Temxelleḍ ? Ur ẓriɣ acu p-yuɣen, i yenna i sarǧan yellan din ɣer yidis-is. Twalaḍ ! Nemceqlal iḍelli ɣef tirza ɣer Fransa, sfehmeɣ-p ur nezmir ad nruḥ deg lawan-a...

- Ula deg ḥertadum telha tirza ɣer Fransa, ɣas ulamma tekkat lgerra tikkwal.

- Bɣiɣ ad d-mmeslayeɣ ɣef yisurdiyen, mačči ɣef wakud.

- Ih, walaɣ.

- Acu ara yexdem yiwen tura ?

- Nessawel ɣer sbiṭar, ceyɛen-d ṭṭbib n yimexlal. D wa kan i d ccɣel ilaq ad yexdem yiwen. Deg wemḍiq anda tella tura, yiwen ur yezmir ad p-id-yexḍef. Ilaq-aɣ win ara p-isedhun akken ad terr aḍar, ad tuɣal ɣer laɛqel-is.

- Amek ad terr aḍar ?

- Nemmeslay yid-s, tegzem-aɣ awal, tenna-d : Ma tugiḍ ad terzum ɣer Fransa, ad tneggez sadda.

- Ugaɣ tebda-ţ-id tselbi.

- Ɣur-wen arrac ?

- Asmi i d-tedda ɣur-i d tislit tegla-d s teqcict, tura tezweǧ. Tameẓṭṭut qrib ad tuɣal d jidda, tletha d uxemmem ɣef wanag.

- Ur ilaq ad nesiɣzef tallit, i yenna sarǧan i Ccrif. Sɣa ad tefcel, ad temlelli, ur teẓri amek ara teɣli. Yerna ahubbu n waḍu deg wannag wis-tmanya yugar win n da deg lqaɛa. 

Ccrif yeccef s tidi tasemmaẓt : - Acu ilaqen ad nexdem ?

- Ilaq ad taliḍ yid-neɣ, s wawal ẓiden, ad as-tweɛdeḍ tirza ɣer Fransa.

- S wayen yeḍran akka, ur nezmir ad nesibnen tallit n wesgunfu.

- Mačči d wa i d aɣbel-nneɣ tura. Sel ad ak-iniɣ : lǧar-nnwen, yeznuzun itikkiyen, yefka-yaɣ-d sin. Kečč, sken-asen seg lembaɛd ad twalem ad tamen.

- Ur nwiɣ ad tamen. Ssneɣ-p teḥrec nezzeh.

- D tidep, d kečč i ţ-yessnen fell-aɣ. 

 

Lɣaci mazal yeţnejmaɛ-d, yeččur tazniqt. Gar-asen llan wid yebdan dduɛat ɣur Rrebbi, ad yeslek Ccrifa. Wiyiḍ sqerdicen deg wawal : - Limer ad tneggez, ad tfer-ex ɣef tkerrust ihin.   - Ma tneggez-d, ad teɣli berra i tgertilt i s-d-fesren isensayen.   Yiwet n tmettut, tessawal d asawen i Ccrifa : - Neggez-d ! Neggez-d ! ẓad tellzeḍ.  riɣ acu swan yergazen  .

Ccrif d sarǧan bdan tikli d asawen ɣer wannag wis-tmanya. Lḥara teččur s yibulisen d yixeddamen n sbiṭar. Yiwet n tmeṭṭut s tlaba n ṭebbat, tunez ɣer berra seg ṭṭaq, teţmeslay d Ccrifa : - Ata da wergaz-im, yebɣa ad am-d-yini kra yimeslayen ara kem-yesferḥen. Ur ţembiwil, ur sikkid sadda. 

- Teffeɣ seg ṭṭaq n tnawalt, ur nezmir ad p-naweḍ. I d-isefhem yiwen n ubulis Ccrif.

- Zeg-d zdat n ṭṭbib, i s-d-yerna awal sarǧan. Ur ţ-sefqaɛ ara, ader-as-d tilufa yelhan. 

Ccrif yekna, isuffeɣ iman-is seg ṭṭaq, yezlez mi isakked sadda ; am tkerrusin am yemdanen ţbinen-d gar wallen-is d ibeɛɛucen. Abeḥri d asemmaḍ yekkat-it-id ɣer wudem. Yugad ad yefk asekkud ɣer yidis anda tella tmeṭṭut-is.

Ccrifa, seg wemḍiq anda tella, werǧin tḥerrek. Tesikkid ɣer zdat.

- Ccrifa !   I isawel Ccrif i tmeṭṭut-is, s taɣect texneq. Yeẓra ur s-d-tesli ara, isuɣ :

- Ccrifa !

- Ur sefqaɛ ara iman-ik. I s-d-yenna sarǧan deffir-s.

- D argaz-is kečč ? I t-yesteqsa ṭṭbib.

- Ih d argaz-is, neɣ tenwiḍ usiɣ-d ad reqɛeɣ tiqqit ? Aqli da, a Ccrifa, ur payes ara.

- Ma ur nunag aseggas-a, ad neggzeɣ. I s-d-tenna Ccrifa. Tesliḍ-iyi-d ? Ad neggzeɣ. Dayen ɛyiɣ !

- Ur pagad, ddurt i d-iteddun ad nerkeb tababurt ad nessikel ɣer Fransa. Fehmeɣ-kem, aṭas-aya segmi ugiɣ ad am-d-ḥesseɣ  .

Sarǧan yefka-d itikkiyen i Ccrif.

- Wali a Ccrifa. Anagar sliɣ s tedyant yeḍran, uzzleɣ uɣeɣ-d sin n yitikkiyen. Atna da. 

Ccrif yeţmiẓid ɣer berra yeskuna itikkiyen. Ccrifa, s lemḥadra, tebren-d aqerruy-is tesakked-d ɣer tama n Ccrif : - D tideţ tuɣeḍ-d itikkiyen ?

- D tideţ yuɣ-d ! I s-d-yerra awal ṭṭbib. Akka tefra tedyant. Rǧu ad kem-nɛin ad tkecmeḍ s axxam.

- Akka ih, i s-d-tenna Ccrifa. Ma yesqecmeɛ fell-i ad neggzeɣ.  

Ccrif iseggra-d awal : - Aqli ad kem-raǧuɣ deg wexxam.  

Yiwen n ubulis, zzin-as-d s wemrar i wammas-is, yuli ad yawi Ccrifa. Mi yewweḍ zdat-s, yennul-as afus yenṭeḍ deg-s izuɣer-iţ-id armi d ṭṭaq, subben-d i sin ɣer texxamt.

Din din Ccrif yeɛna-ţ yeṭṭef-iţ deg yiɣil, yenna-yas : - Acu kem-yuɣen mi tewḍeḍ ɣer ccɣel am wa ? Temxelleḍ ? Ɛni s nniya-m dili tebriḍ iman-im d aksar ?

- Tuɣeḍ-d itikkiyen ? I testeqsa-t Ccrifa.

- Nezmer ad nini ih. Ddurt i d-iteddun ad nruḥ.

- Ur ddireɣ ur mmuteɣ armi wwḍeɣ iswi-inu. Atan teslim acu i d-yenna, ad tilim d inagan : Ccrif, argaz-iw, yellan da, yeqqen-iyi, ad nunag ddurt i d-iteddun ɣer Fransa. Win inekkren gar-awen mačči d argaz  .

Anagar tekfa Ccrifa ameslay, teḍsa. Inagan yellan din baten.

- Ɣef wacu teḍsiḍ akka ? I ţ-yesteqsa wergaz-is.

- Sqecmiɛeɣ fell-awen. I s-d-terra Ccrifa. Anaɣ meqqar ur tcukkteḍ ara ad ḍeggreɣ iman-iw ɣef wanag ?

- Acu i d-teqqareḍ ? Kem tewḍeḍ ɣer lmut tbeddeḍ ɣef yiri n ṭṭaq. Ur twalaḍ limer tecgeḍ ?

- Ur lliɣ d tameslubt ; ɛusseɣ iman-iw. 

Ccrifa tewwi afus-is ɣer lxiḍ i d-yezzin i tammast-is. Yiwen ur s-yeţwalleh acku yezga-d deg wemḍiq n waggus.

- Twalaḍ, mendedeɣ i kra yellan. Terna teḍsa

- Sulef-iyi a tameṭṭut. I s-yegzem taḍsa sarǧan. Akken ad taliḍ ɣef yiri n ṭṭaq, ur teţagadeḍ aɣelluy sadda, ilaq lxiḍ-nni i teqqneḍ ɣer tammast-im ad yeţwaqqen ɣer kra. Ugaɣ teţţuḍ. 

Ccrifa tbat mi twala lxiḍ yeqqen ɣer tammast-is kan. Seg zgelli neţţat d turart s terwiḥt-is. Din din temlelli, teɣli.

Ïṭbib yuzzel-d ɣur-s.

- Uɣal akkin, nekk i ţ-yessnen, ẓẓriɣ amek ara s-xedmeɣ  .

Yefka-yas sin n yiserfiqen, am win yebɣan ad yerr ţţar ɣef wayen yeḍran yid-s. Ccrifa teldi-d allen-is.

- Ur ţagad aqli da.  I s-yenna Ccrif.

 

 

 

Asezger n  Muḥend At-Iɣil  

 

 

 

 

 II._Ttrad n 2000 iseggasen   (tukkist)                                                                       

 

Tiɣri n tulawin

 

Snat n telmeẓyin la cennunt "aḥawzi", ccna ifazen di Tlemsan.Tamezwarut teâtâtejguggul deg ifurkawen n tezmmurt, ma d tis-snat, tekka-d si taɛwint, tugem-ed, asagem ɣef uqerru-yis. Amekasa, agemmaḍ, yeṭtef-asent-id tajewwaqt.

 

Talilt n Telmeẓyin

                  

                   A Tlemsan, i ẓidet

tnezduɣt di laɛli-inem !

                   Teččureḍ d tullas tucbiḥin

 tid yeţţirriqen amzun d aẓref

 

AMEKSA ( i yiman-is)

                   Anwa izemren ad yeḥseb itran ?

                   Anwa yeẓran acḥal iberdan

                   Tilmẓit-inna yeţţejguggulen

                   Deg uɣerraybu n tzemmurt

                   Tazemmurt  tekkat teţru                                  NDT

                   Acḥal iberdan

                   I tecna taɣect-a

                   Tlemẓit-inna ikennun

                  Iwakken ad tḥess i wesbebec n taɛwinin.

                   Anwa izemren ad yeḥseb itran ?

                   Anwa yeẓran acḥal n telmeẓyin

                   Anwa yeẓran acḥal n telmeẓyin

                   Anwa yeẓran acḥal iberdan                  

                   I tecna taɣect-a ?

 

Yuẓa-d umeksa ɣer yiwet di telmẓyin, yuɣal ɣer tayeḍ

 

AMEKSA:

                   A taqcict, ɣezzifit fell-am wussan

                   Ussan daɣ d tikkerkas ɣezzifen

                   Ɣezzifi fell-am wussan

                   deg-mi la-teâtâtejgguguleḍ

                   di tzemmurt

                   tazemmurt tekkat teâtru

                   si rrif ɣer wayeḍ igenni d ayla-inem

                   am yiṭij uddir la teâtâtejgguguleḍ

                   si rrif ɣer wayeḍ igenni d aylan-inem

                   tamurt yakk tedleḍ-ât ɣef yiwet n tikkelt

                   Iṭij mi yeɣli ira ad kem-yesseddu

                   Turez-ikem tzemmurt neâtâtat  d taɛwint.

                   I zeggiget taɣect n  tihin i d-yeâtâtagmen

                   Anhant n tala ɣer igerzan-is ……..

 

Iẓdem-ed yiwen usenbar:Ameksa yessusem.Iqeddem-it s ijelkkaḍ, yuɣal yessaẓ-ed ayis-is ɣer tama n teḥdayin.

 

ASENBAR:

                   A tiqcicin, ur twalamt ara

                   Agellid Yaɣmurasen?

TILEMẓIT  1ut:

                   Yaɣmursen ?...

TILEMẓIT  Tis-snat:

                   Ata-n deg wexxam-is

 

ASENBAR:       

                   Anida akk-a yella lberj-is ?

TILEMẓIT  1ut:

                   Lberj-is ?

TILEMẓIT  2t:

                   Ur yesɛi ara lberj !

ASENBAR:        (iḥar)

                   Inemt-iyi ihi anida yezdeɣ !

TILEMẓIT  1ut:

                   Anida i s-yehwa i yeâtâtili.

                   Yak axxam-ines d aqlaqal ...

TILEMẓIT  2t:

                   Yak axxam-ines d arabaɛ !

TILEMẓIT  1ut:

                   Axxam-ines yeâtferfir

                   Iga s wenẓad n welɣem.

 

ASENBAR:

                   Ameslay dayen ! A-kent-qqareɣ

                   Anida yella ugellid, agellid Yaɣmurasen.

 

Ad d-yekcem Yeɣmurasen.Yeẓzu aqiḍun zdat usayes, yernu yessers 3 iqerra iluxert seddaw uqazan, amzun d inyen. Yessaɣ times, yuɣal yeqqim xmat-xmat, ur t-id-iwala ara usenbar.

        

TILEMẓIT  1ut:

                   Yaɣmurasen ? ...

TILEMẓIT  2t:

                   Aɛni ur teţwaliḍ ara ? ata-n da !

TILEMẓIT  1ut:

                   La-yeâtmeyyig deg uqiḍun.

                   S iɣallen-is i d-yekkes agerruj

                   Ger igeldan akka am kečč.

TILEMẓIT  2t:

                   Iqerra icenga-ines uɣalen

                   D inyen i tasilt ………

TILEMẓIT  1ut:

                   Yaɣmurasen s timmad-is,

                   Win yessulin Lmeɣreb-Alemmas,

                   Ata-n la yesmmendig i tmes

                   Am neâtâta mamenwal.

 

Asenbar yekna ɣer wemnar uqiḍun. Tilmeẓyin uẓzant akkin.

 

ASENBAR:

                   A sidi Yaɣmurasen

                   Adrum-ik meqqer

                   I t-id-yeǧǧan d Idris  Amenzu

YA½MURASEN:

                   Ahat ! Acu di ddunit-a,

                   Anagar uzzal ma neţkel fell-as.

 

Yeffeɣ asayes. Tefrent-ât tullas-nni.

 

ASENBAR: (i yiman-is)

                   Akka i d azger ! Akka i d afellaḥ !

                   Anef-as, ad d-ẓreɣ meqqar

                   Agellid c CcerQ ……

 

 

Ikcem-ed Agellid n Ccerq Abu-Zakkaria.

 

ASENBAR:

                   A Sidi Abu-Zakkaria

                   Yaɣmurasen ixdaɛ-ik.

                   Imsafa neâtâta d Rracid,

                   Agellid n Lɣerb…..

ABU-ZAKKARIA:

                   Axeddaɛ ad ixelles

 

ASENBAR:       

                   Tlemsan teshel a-ât-neṭtef 

                   Mi ât-neṭtef anida yella lɛerc

                   Ad d-yas ddaw-ak.

 

ABU-ZAKKARIA:

                   Ad rekkḍeɣ Tlemsen

                   Yerna alamma ɛeggneɣ-as.

                   Ɣas ad bnun ɣef uxessar

                   neɣ ad d-asen a-ât-sellmen.

ASENBAR:

                   Yaɣmursaen, yessaɛẓeg amezzuɣ.

                   Yerra-s yakk imnceggɛen-nneɣ

                   Ur assen-iḥess.

ABU-ZAKKARIA:

                   Ur yelli d agellid ur yelli d aqerru

                   D adderwic ur nesɛi alggam !

                  

ASENBAR:

                   Lemḥella an lmeḥella-nneɣ

                   Tezzi-yas-ed ssya d ssya

                   Yeffeɣ-ed si Tlemsan

                   Ziɛma ad yennaɣ

                   Iterrasen d takemmict

                   Maca ineccaben ẓedmen

                   Ssugten tiɣrit

                   Armi yuɣal timendeffirt yeffer ddaw leswar……

 

ABU-ZAKKARIA:

                   Yefsex di Sseḥra

                   Ur tkad temda i t-yeččan !

 

 

Tilmeẓyin-nni gezment asayes, s tuffra, xmat-xmat !

 

TILEMẓIT  1ut:

                   Teɣli Tlemsan   

TILEMẓIT  2t:

                   Iɛerruḍen ugellid n Ccerq

                   Ad d-rren degn-neɣ âtâtar.

TILEMẓIT  1ut:

                   La-gezzmen, la neqqen

                   Irgazen tulawin arrac !

                   Yiwen ur uemniɛ !

 

ASENBAR:        (i yiman-is)

                   Agerruj-inu d win yulin

 

ABU-ZAKKARIA: (urar yiwen)

                   Ad iyi-d-tnadin argaz

                   Ɣef ar-a ţekleɣ Tlemsan

                   d Lmeɣreb-Alemmas

                   i-mi wexxren yakk izemniyen

                   nnejlan fell-aɣ.

TILEMẓIT  1ut:

                   Ar-d ssiwḍen ad nɣen Yaɣmurasen

                   Aɣilas ur-ǧin nekna !…

TILEMẓIT  2t:

                   Izem am win ula d ifri-ines s lhiba-s

                   Yiwen ur itezzi ɣur-es

                   Izem ur neţserriḥ i umur-is.

 

Tiɣratin n telmeẓyin tekcem-ed "Teɣri-n-Tulawin"

 

TILEMẓIT  1ut:  

                   Ama rrezg-nnteɣ, a ultma !

                   Aâtâta-aya ad d-tas "Tiɣri-n-Tulawin" !

                   Yemma-s n Yeɣmurasen

                   Tesswal tafenṭazit

                   Ɣef ugellid ternan mmi-s

                   temmeɣ ɣer yimi n yifis

                   ad t-tḥerrem deg wussan-is.

 

"Tiɣri-n-Tulawin" i ugellid n Ccerq

 

TI½RI-N-TULAWIN:

                   Yuzen-iyi-d mmi Yaɣmurasen

                   Ad ak-iniɣ:

                   Ata-n iɛeqqel-ik seg tarwa n Ɛebd-Lmumen

                   Winna yesdukklen Tafrit-Ugafa d amezwaru

                   Acu kan Kkes akk-inna lemḥella-k.

ASENBAR:

                   D yemma-s i d-yuzen !

        

TI½RI-N-TULAWIN:

                   Mmi, ur-ǧin i k-yexdaɛ

                   Yaɣmurasen mačči d axeddaɛ !

                   Ɣer imeddukkal-ik i k-ed-tekka.

                   Sikked axessar snekkren.

                   Mɣen ɣef temdint

                   Glan-ed s idammen.

 

ABU-ZAKKARIA:

                   Ad nsel i yixfawen n lɛerc

                   Dacu ar-a d-inin.

 

Ad d-kecmen 2 yergazen, ixfawen n lɛerc n Lmeɣren-Alemmas

        

Ixf Amezwaru:

                   Yaɣmurasen, ulac nnig-es tissas

                   Ulac win ur t-neâtâtaggad

                   Di lɛerc n At-Ɛebd-Elwad.

 

Ixf wis-sin:

                  Taɛekkemt n tgelda

Anagar neţţa i s-izemren

Rray ulac win ar-a yifen.

 

Ixf Amezwaru:

                   Tikli i d-yewwi am zik am tura

                   taɛekkazt ger ifassen-is

                   tazmert-is yiwet.

 

TILEMẓIT  1ut:   (i yiman-is)

                   Ulac nnig-es

                   Yezga yuzzel ɣef wayla n wegdud.

 

TILEMẓIT  2t:     (urar yiwen, i yiman-is)

                   Ɣas taswiɛt d tin imeṭtawen

                   tacḍat-ines nedduri-ţ.

 

Talilt n telmeẓyin d yexfawen:

                   Ilaq ad d-yuɣal

                   D neţţa i nessarem.

 

TI½RI-N-TULAWIN:

                   Nekk amzun d yemma-k

                   Ukac aɣilif ma mmeslayeɣ-k

                   Aqla-k tewreḍ tagest deg waɛeur-ik

                   Asmi tẓedmed ɣef  Yeɣmurasen

 I thuddeḍ iɣallen-ik  terniḍ tamert-inek

                   Yerna ur tfaqeḍ  !

 

ABU-ZAKKARIA:

                   A yemma ziɣ isem-m tuklaleḍ-t:

                   Tiɣri-n-Tulamwin,

                   D tiɣri n tulawin yerna d tideât.

 

TI½RI-N-TULAWIN:

                   Usiɣ ɣur-ek akken ad d-ters talwit.

 

ABU-ZAKKARIA:

                   Ini-yas i Gma Yaɣmurasen

                   Ata-n fkiɣ-as taɛekkazt

                   Ata-n yezga d agellid

                   Tlemsan yakk d Lmeɣreb-Alemmas 

                   Kra yellan din ddaw-as.

ASENBAR:

                   A Sidi ayen yakk i k-nniɣ

                   Tura ad as-ed-alseɣ

                   Yaɣmurasen meqqer uɛebbuḍ-is

                   Limer am nekk ur ât-yeqqim

                   Di Lmeɣreb-Alemmas.

 

ABU-ZAKKARIA: ( i sin yexfawen-nni)

                   Kečč a Ɛebbas, Mmi-s  n  Mendil

                   Ixf n Imeɣrawen

                   Kečč daɣen a Mmi-s n Mensur

                   Ixf n Imhiqicen

                   Ɣas lset ibidi azeggaɣ

                   Ibidi igelliden

                   Am kunwi am Yeɣmurasen.

I Yiman-is:

                   Win yebḍan tagmaât yeṭtef-iţ

                   Akka i ţt-yeǧǧa Rruman.

 

 

ASENBAR:     (i yiman-is)

                   Uɣalen yakk d igelliden. Mačči d kra !

                   Ur ten-yeţfakka ujenwi !

                   Askerkec yezga fell-i

                   Agellid n Ccerq ssya d afella

                   Abu-Zakkaria nekk ǧǧiɣ-t...

                   Ad dduɣ  s Ssaɛid

                   Agellid amaynut n Lɣerb.

 

Agens (asayes) d ilem. Ata-n Usenbar yuɣal-ed, yedda-d yid-es Ssaɛid.

 

ASENBAR:

                   A Sid-i, ma tesnesreḍ-aɣ seg-sen

                   Ma terriḍ-aɣ-ed tilelli-nneɣ

                   Tlemsan dɣa ḥseb-iât inek

                   Yerna ad yeddu uqerru ugellid-is .

SSA³ID:

                   Yaɣmurasen ulac abhim am neţţa

                   Ata-n ar tura d tameslayt ifellaḥen

                   D tameslayt idurar d yejdi

                   I yessawal.

 

Ffɣen seg usayes. Ikcem-ed  Yaɣmurasen

 

YA½MURASEN: (i yiman-is)

                   Aql-i bateɣ amek armi igelliden akken ma llan

                   La ţmeslayen ɣef Lmeɣreb-Alemmas.

                   Yak tamurt-a ula d neâtâtat ɣur-es isem

                   Isem-si Tamurt-Umaziɣ... mačči akken nniḍen...

                   Tamurt-Umaziɣ, Amaziɣ ...

 

Wwḍent-ed telmeẓyin-nni. Yessusem. Uɣalent ɣer tesga-nnsent, zdat teɛwint d tzemmurt.

TILEMẓIT 1ut:

                   Mmeslay, rnu mmeslay ţţxil-ek !

 

YA½MURASEN:        

                   Ddumt di lehna, a tullas

                   A wi kent yeḥkan ...

TILEMẓIT 2t:

                   Aha', aha', nebɣa ad ak-nsel

                   Tcedha-k tmeẓzuɣt.

 

YA½MURASEN:

                   Aql-aɣ d iwerdanen

                   Yerna tamurt d ayla-nneɣ !

                   Yak tamurt-a s yisem-is

                   Isem-is Tamurt-Umaziɣ

                   Amezwaru i ât-izedɣen d amaziɣ ...

TILEMẓIT 1t:

                   Amaziɣ ! Amaziɣ !

                   Akal n tlelli !

TILEMẓIT 2t:

                   Amaziɣ ! Amaziɣ !

                   Akal ur-ǧin yekna

                   Akka i s-ssawalen.

TILEMẓIT 1t:

                   Amaziɣ ! Amaziɣ !

                   Akal n ccbaḥa !

                   Akal n tlawin sut-tlelli

                   Rrebg  n nngeb ur-Þin iɣumm udem-nnsent

TILEMẓIT 2t:

                   Amaziɣ ! Amaziɣ !

                   Akal n lisaɛ

                   Akal n tedmayin yennulen igenwan !

                   Akal izuɣar n lḥelfa, d iɛreqyab

                   Akal ideflawen d tafugt,

                   Azrar idurar-ik

                   Semman-as Atlas,

                   Argaz ilelli ur terẓa tɛakkemt

                   Argaz ilelli

                   Atlas ibubben ddunit ɣef tuyat

                   Akka am kečč a Yeɣmurasen

                   Bubbent akal amaziɣ

                   Tezdeɣ tlelli !

 

YA½MURASEN:

                   Amaziɣ ! Amaziɣ !

                   Anwa akka yecfan fell-ak !

                   Anwa akka yeâtmeslayen ass-a

                   Tameslayt n yemrawen ?

                   Timdinin akken ma llant ɣlint di tatut.

                   Widak yerɣan ɣef tlelli

                   Aten-ad di Sseḥra neɣ deg idurar

                   Acu ar-a ḥewsen yemnekcam ?

                   Imdanen d tlelli di tmurt-a

                   Ddren s wulac, ddren deg wulac !

TILEMẓIT 1t:

                   Deg ilem d weẓru

                   Ilem icumm-aɣ

                   Anza n yiḍelli d win uzekka

                   Dinna d imuddiren !

TILEMẓIT 2t:

                   Acḥal d tamnukkda yuklalen zzux

                   Anagar takka ma teggra-d dayen

                   Takka ɣef iteddu umeksa

                   Yeṭtfen tajewwaqt                

                   Zdat taɛwint

                   D tzemmurt inna !

 

Ad d-yakcem umeksa. Yeddem axewwiq.

 

YA½MURASEN:

                   Amaziɣ ! Amaziɣ !

                   Ggten icengga

                   Ggten yemnekcam.

                   Isem-ik asmi slan yis-s ccarwen

                   Deg-mi i t-nfan

                        Deg-mi nekk ṭtfeɣ deg-s.

    teţkemmil

 

 

 

 

 

Retour en haut

Retour au Sommaire

</div>

 

 


 

<div align="center">

 

 Numéro 5 Mars 2001                                                                                         Retour au Sommaire

 

                       

L’ ARTICLE :

 

 

 

Tamazight  et  21 me siècle

 

   C'est un fait indéniable que depuis le milieu  des années 40, la Langue Amazigh a effectué un saut qualitatif considérable, malgré un environnement socio-politique des plus hostiles. C'est en effet pendant ces années où la conscience nationale était à son apogée que de jeunes berb rophones ont cassé un tabou en réalisant le geste symbolique et combien humain de passer de l'oral à l'écrit.

   Depuis l'amazigh a produit des oeuvres de grande valeur dont certaines pourraient rivaliser avec ce qui existe de meilleur de par le monde, et ce, dans tous les domaines de la connaissance. Dans les domaines de le po sie savante et de la littérature  moderne (fiction et scientifique), la langue amaziþ a donné de tr s belles pages à l'humanité, donc à l'Alg rie, mais l'Alg rie officielle aveuglée par un sous-développement intellectuel ne l'a jamais su, ou feint de ne pas le savoir.  De même pour les domaines de la musique et de la peinture.

    Toutes ces oeuvres ont été réalisées dans la discr tion pour ne pas dire dans la clandestinité la plus absolue, en l'absence de l'Etat alg rien recroquevillé sur son jacobinisme et la conscience imbécile de ses dirigeants.

   Pour citer tous nos hommes de culture, il faudrait noircir beaucoup de pages, ce qui est matériellement impossible dans ce modeste article.  Aussi nous nous contenterons de citer quelques noms, et c'est volontairement que nous les prenons parmi ceux des pionniers qui ne sont plus de ce monde:   Bélaïd At-Ali, Laïm che Ali, Slimane Azzem, Zerrouk Allaoua, Farid Ali, Mouloud  Mammeri, Issiakhem, les Amrouche etc...chacun à sa façon, a contribué a insérer la langue et la culture berbères  dans le 20ème Sicle.

   Jusqu'aux années 40 manquaient à la langue Amaziɣ non pas un alphabet, puisqu'elle en avait 3 à sa disposition, non pas un lexique puisque c'est une langue extrêmement riche dans sa diversité, non pas une grammaire puisque la grammaire est homogène de Siwah à l'Atlas et de la Méditerranée au Sénégal; jusqu'aux années 40 donc, il manquait à Tamazight  2 qualités qu'elle a perdu à travers ses plus de 2000 ans de persécutions, lui occasionnant une terrible amputation: il s'agit de 2 qualités vitales qui font que sans elles une langue n'est plus qu'un  syst me formel: 

   1°)_L'intercompréhension

    2°)_le sentiment pour ses locuteurs d'être une communauté linguistique

 

   Ce sont les difficultés de communication entre les différentes régions de Berb rie qui ont contibué à amputer la langue amaziþ de ces 2 qualités vitales. La "pax romana" syst matiquement mise en place par nos envahisseurs successifs a été a l'origine de cet éclatement du monde berb re: on ne se voit plus, on ne se parle plus, et petit à petit au fil des siècles, on ne se comprend plus. Puis "loin des yeux, loin du coeur", on ne se reconnait plus !

   Ce sont les artistes berb rophones et une rachitique chaine de radiodiffusion, maigre mais salvateur butin de guerre arraché à la colonisation, qui ont contribué le plus à la restauration de l'INTERCOMPREHENSION. Dans un autre niveau  Mouloud Mammeri et ses él ves  ont également contibué à la restauration de cette intercompréhension chez les générations montantes, puisque en 1994, les néologismes (mots nouveaux) issus du providentiel AMAWAL sont utilisés aussi bien aux Aurès qu'en Kabylie, au Sahara qu'en pays chleuh ou rifain. De même sont communs les "xénismes" qui ont fait irruption à partir des langues romanes et de l'Arabe.

   Au-delà d'autres actions majeures (combat pour les droits de l'homme, pour les libertés  démocratiques etc....), nul ne peut contester une production culturelle de qualité au Mouvement Culturel berb re ces 20 derni res ann es (revues, livres, colloques, films, logiciels etc...). Mais ce qui nous semble être sa  plus grande contribution au renouveau  de la langue,  c'est le tour de force de lui avoir restitué la 2 me qualité qui lui a été amputée dans sa longue route vers le 20  me si cle: CE  SENTIMENT D'ETRE UNE COMMUNAUTE LINGUISTIQUE  de la part de ses locuteurs, de re-découvrir enfin l'importance d'être une REALITE SOCIOLOGIQUE: ce sont des imaziþen qui  parlent Tamazight.  

   C'est un sentiment vital qui contribuera énorm ment dans la lutte implacable qui attend Tamazight après ses victoires politiques. Parce que pour Tamazight, le plus dur reste à faire: pour convaincre, pour s'imposer face aux redoutables langues qui l'entourent, un seul mot d'ordre doit s'imposer: produire, toujours produire et dans le savoir du 21 me si cle. Sinon il n'y aura plus d'autre  si cle pour la Berb rité.

    Pour la re-standardisation de la langue, la seule voie est celle de la production, et pour cela l'Etat doit remettre ses structures mentales à l'ordre du jour:

   1°)_ en cessant de ruser lors de son hypoth tique conférence nationale qui pourra s'av rer être un vrai pi ge.

   2°)_ en répondant aux mots d'ordre du MCB: institutionalisation de l'Amazigh et son enseignement du primaire à l'Université

   3°)_ en mettant tous les moyens publics de production et de diffusion culturels à la disposition du contribuable amaziþophone.

Et ainsi pour une fois justice lui sera rendue !!!!

                                                          

             M. OUFREHATE

 

publié Le Pays  N° 145 du 5-11/10/94

 

 


 

 

Retour en haut

Retour au Sommaire

 

  

  Numéro 5 Mars 2001

Le Poème :

              

               

 

 

III._ ADLIS N WAƐLI (1)                            

tukkist seg ungal   « tagrest urɣu »  n Ɛmer Mezdad,Ayamun 2000

 Awi-d talwit awi-d tawant asggunfu[1][1]  ad hennin At-Ufella

seddu-d seddu-d ifadden  la-ssaramen timlilit

a-ten-nessemlil d urawen  kra ncedha neddem-it 

anef ad run widak yesnejlan  taḍsa

widak i ɣ-ed-yugmen lihana cerrgen-aɣ tasa

ɛellfen teffẓen s tsusmi  widak yemḥan  ajerreḍ tejreḍ txabit

nedda nuli d asawen ma ad aɣ-ed-walin at ddunit

izerman deg uqelmun nɣil d iẓerman

anagar  ṭtmaɛ n tudert d usirem a  bab-igenwan

i ɣ-yessidiren ar ass-a asirem tudert tagmaât ur ten-nerwa ara

a  wi  ddan yid-sen akka ar-d yali wass

a  wi  ten-yufan an-nemwanas

at-tidi tezga temmar  ur-ǧin ggunin amnar

di tegrest d agrireb cerreq neɣ ɣerreb

ger izegzawen d iquranen  tafsut d unebdu srewten

ẓzan irden megren aḍu  rwin, la-sen-yeâtsuḍu deg uqerru

akal adrar tannumi yal asurif s tidi

la-ɣ-ẓemmin deg wulawen ulac win ur tezdiɣ tisfi

s uɣaref n weblaḍ winna ineÞren deg wesfaḥ

neɣ  azemzi yis-s i teddzen akraren d imekrazen yal ssbaḥ !

neɣ amsikel d uberraḥ d wudmawen  yakk yeǧǧa rrbeḥ

tasusmi tbaḥ  lebɣi d abraḥ.

Atmaten-nneɣ d urawen  yal uraw deg-s isyaxen

allaɣ-nneɣ tezdeɣ-it tatut neswa taxatemt n meâtâtu  kra din neţţu-t

adrar yuli d asawen  yunag inig d amerɣan

yeqqel d agujil yiwen wass  adrar yuɣal d amessas

ddan-ţ  fell-as  yerreẓ deg wammas yan yekkaten yekkat

yan yeţwali deg-s  ad timɣur terbaɛt  

win igezzmen igezzem win ineccren ineccer

adrar yuɣal d iftaten nbedd di tiɣilt nessaɣ taftilt

neqqim dinna neggemgem agemmaḍ-in yessusem

anwa akka yebnan tillas win iteẓzun di tsuqas

ata-n yeggumma ad yali wass.

Ddan deg wezwu[2][2]  neâtbibbi deg yedmaren

anwa akka i d-iberrun i layas urǧan iẓerman araǧu  yeţnejbaden

ziɣen yemsed rray yugar tafrut izellun

ziɣen terɣa tmurt tugar allaɣ yeţfurun

ziɣen qerreḥ  ifelfel yeqqden aqcic

yeâtru wezger di leɛric ajenwi icerrgen tirest allarmi d ajgu n waɛrur

yeqlaleḥ ur yeǧǧa tardast tameţţant la-t-tezzuɣur.

 

Neqqim di ţewḥid d tideţ neggugem 

i tiɣilt anwa i s-yedɛan agemmun anwa i t-yesnegren

iẓekwan n taddart tbecc-iten taɣaṭ d warraw-is

yerna-yasen wemdan  ibezḍan n fateryul  i d-ibecc yifis

akal yuɣal d aɣerbal yeţţagmen aḍu yeţţawi-t-id d azeṭta

akal yuɣal d ibidi tečča tkekkuct  ulac amruj ur yezdiɣ kra

acu ar-a d-teg tfaweât ma nɣumm yis-s

armi nmeṭtel s tardast amuttuḍ icaben am yilis.

 

Neǧǧa-d azebbuj  nemmut d iɛiqar eẓzu lgelba ad ak-ed-tefk  uraw

a malah a zik-nni tawant  d tili yezgan yid-neɣ !

iger i d-yefka irden timẓin  tiliwa sagrent aman !

Amdan  ameɣbun yurew-ed tilelli  addud-is d ifezriren

yesna ussan d wuḍan agguren d iseggasen

teǧǧa-yas-ed ccama, ccama teɣza dayen kan

d  aḍref  ur nreggel  ur ntekkes   ccama tuɣal d asalas

nnan ur tezgil yiwen  tagelzimt win yeddan fell-as

ar ass-a  la-imecceḥ deg idammen-ines

awal-is win i s-yeslan  ata-n yezga yeţnadi fell-as

udem-is win i t-iwalan daɣen ur isebber fell-as

d iswi ur yeswi d aman ur yewwiḍ

win yennulen taglimt-is  dayen ur ât-iteâtâtu

ad as-tezgu deg tmuɣli yakk d unecfu

win yesraḥen tidi-ines  tuɣal-as d ccemma n Sidi-Ɛemmar

teqqim dinna tenta-yas ger umeẓzuɣ d tinzar   

win yeswan imetman i s-ed-terqa  yeswa aḥeckul n tayri

tayri yessegririben  tazzla daɣen ad tennejbad ad tennerni

yerna ur tezgil yiwen  anagar wid i ât-yeddan fell-as

ad as-gen tasraft d tazeqqa ur nbubb ajgu alemmas

yerna tura ggten akken yegget inijjel deg umadaɣ

akken yegget di tnezruft yejdi awraɣ

akken yegget deg yiger  wecnaf  bu-tmecḍin

la-fettin la-âtâtemɣin  la-fessun la-fessin la-temɣen deg wegdud

anwa ar-a sen-yerren algam   mi akka temsusam ?

 

Yella Aɛli-Abnennay ibennu Mḥend-Uccen deg umadaɣ

nerbeḥ nufa-t ne©©a nedduri  tura Aɛli-Abnennay yennejla

Mḥend-Uccen yuɣ taddart igdel-iât fell-aɣ

askaɛwew i ɣ-ed-yeâtâtagem i d awal-nneɣ

asṭaɛtaɛ  i la-d-yeâtsuḍu i d tiremt-nneɣ

bdan medden la-âtgen am neâtâta ifukk yiseɣ ulac win ar-a yaggad

ulac win ar-a t-id-iqarrɛen tugeât tura malen ɣur-es

eddu d umeksa ad tekseḍ eddu d ṭtaleb ad teɣreḍ

aql-aɣ la-neskaɛwiw  akken nella ! aql-aɣ nerra-ât yakk i usuḍu !

nnefs i d-neâââtgurruɛ ulac anida ur yewwiḍ tamurt yakk tuɣal d agudu

lsan medden tikmamin akken ur d-âtâtaran ara

llan wid yeddmen isegras akken ad ffẓen

yiwen ur ten-id-yeâââtwali ufan-as ixef i tmeddurt yeqqlen

d tissirt la-tezzaḍ deg waktayen 

la-tberri deg-neɣ  armi i ɣ-terra tizitliwin  ulac dayen

 yuɣal-aɣ ddkir s aɛrur  ɛerqen-aɣ iberdan d ilem i neţţagem

ɣas allen ldint asurif i nedda ɣer deffir i ɣ-yeţţawi

nemsegla ɣer wegrireb wid iɣellin ɣlin aten-ad glalzen rennun

yerna rnan taḍsa aruḥani i ten-izedɣen nutni d amxalef

wid yeâtcummun kksen ṭtmaɛ wid yeţɣunfun ţţun aɣunfu

wid yessefruyen ţţtun asefru

wid yesserwaten nutni sserwaten

sserwaten uzzu s leḥfa ulac arkasen tifednan meččent

 igerzan uɣalen d igelman  azaglu d nutni i t-ibubben

mačči d izgaren kan yak amdan d ayug

aten-ad la-cennun s tmeslayt-nnsen tinna n yezgaren

a ddunit  a timɣerrit    a  tijegdit n twaɣit !

Wid i s-ed-isellen agemmaḍ ɣilen d asrugmet nutni d imeṭti i  ţrun !

Ru neɣ qim  aclim alim imeṭti  ad yeţţuddum

imeṭti a-t-isew yifis ma yeffud yeţţtak fell-as aɛerbun

a-t-isew  akken yeswa idammen n warrac-nneɣ

mi  akka ɣellin  deg umadaɣ neɣ ɣef yimi  n tewwura-nnsen

d ileqqaqen d iferruÞen tudert  mi   sen-ât-sɣersen.

Neggez ma yehwa-yak kerrec adar-ik egzer udem-ik

dayen teṭtef-ik tcerrkeât taylewt s-wayes i d-tluleḍ teččur

ifukk-ak waɛwin a-k-aggint temẓin  a-k-id-tessusef tgella.

 

 

 

 

Numéro 5 Mars 2001                                                                                       Retour au Sommaire

L'embryon de cyberlibrairie:

Pour acheter les ouvrages suivants, nous contacter à notre adresse de messagerie électronique: ayamun2@hotmail.com

Adresses Web:http://ayamun.ifrance.com

allen n tayri de Mohand Aït-Ighil, recueil de nouvelles, 110 pages

tagrest ur$u de Amer Mezdad, roman, 185 pages

 

NOUVEAU :

 Mohand Ait-Ighil vient de publier un livre,  Atlanta. Il s’agit d’un recueil de 06 récits d’après  P.BELLEMARE  et d’une pièce de TCHEKOV.

Ces 3 ouvrages sont disponibles en librairie.

 

Grâce à  ACAA, des exemplaires du roman « tagrest ur$u» sont disponibles  pour les enseignants qui les remettront gratuitement à leurs él ves . Les enseignants intéressés pourront nous contacter par E_mail.

 Il faut faire vite, le stock est limité !

 

 

 Egalement parus cette année et disponibles en librairie ces 2 romans :

Yugar icerrig tafaweţ de Ḥmed Nekkar

Tasga n ṭtlam de Saɛid Iɛemrac

 

Retour en haut

Retour au Sommaire

Retour à Bienvenue

 

 

 

 

 

 



[1][1]repos, paix

[2][2]air, souffle